SAVOL: Savdolarda raqobatni cheklashga qarshi qanday talablar mavjud?

FUQARODAN SAVOL:

• Savdolarda raqobatni cheklashga qarshi qanday talablar mavjud?

MUTAXASSIS JAVOBI:

Savdolarda raqobatni cheklashga olib keladigan yoki olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlar, shu jumladan quyidagilar taqiqlanadi:

savdolarni o‘tkazishning qonunchilikda belgilangan tartibini buzish;

savdolar ishtirokchilarining faoliyatini muvofiqlashtirish;

savdolarning bitta yoki bir nechta ishtirokchisiga savdolarda ishtirok etish uchun imtiyozli shart-sharoitlar yaratish, shu jumladan axborotdan foydalanish orqali imtiyozli shart-sharoitlar yaratish;

savdolarga oid hujjatlarga va qoidalarga, shu jumladan e’lonning matniga ishtirokchilar o‘rtasida raqobatni cheklaydigan yoki cheklashga olib kelishi mumkin bo‘lgan talablarni kiritish;

savdolarning o‘tkazilish jarayoniga va natijalariga ta’sir ko‘rsatish;

savdolarda talabning o‘zgarishiga, narxlarning sun’iy ravishda oshirilishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan yolg‘on, asossiz ma’lumotlarni tarqatish;

savdolarning operatorlari va (yoki) tashkilotchilari va (yoki) buyurtmachilari va (yoki) savdolar ishtirokchilari tomonidan raqobatga qarshi kelishuvlarni hamda muvofiqlashtirilgan harakatlarni amalga oshirish;

elektron tarzda o‘tkaziladigan savdolarda narxlarning sun’iy ravishda shakllantirilishiga olib keladigan narx algoritmidan, ya’ni tovarlar narxini oldindan belgilangan parametrlarga asosan monitoring qilish, hisob-kitob qilish, belgilash va nazorat qilish imkoniyatini beruvchi dasturiy ta’minotdan foydalanish;

savdolarda savdo shartlarini bir necha marta bajarmaslik natijasida tovarning narxlarini raqobat mavjud bo‘lganda shakllangan narxlardan (talab, taklif yoki ishlar hajmidan) ancha oshirish;

buyurtmachining yoki sotuvchining savdolar natijalariga ko‘ra shartnoma tuzishdan asossiz ravishda bo‘yin tovlashi.

Birja savdolarini o‘tkazish chog‘ida raqobatni cheklaydigan yoki cheklashga olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlar, shu jumladan quyidagilar taqiqlanadi:

birja savdolarini o‘tkazish jarayoniga ta’sir ko‘rsatadigan, shu jumladan hiyla-nayrang hisoblanadigan harakatlar, bundan qonunchilikda nazarda tutilgan hollar mustasno;

birja savdolari ishtirokchilarining muvofiqlashtirilgan harakatlari natijasida joriy birja narxlarining keskin oshishiga yoki qat’iy belgilanishiga olib keladigan harakatlar;

birja shartnomasi bo‘yicha barcha xaridorlarga savdolarda teng ishtirok etish imkoniyatini cheklaydigan lotlarni belgilash;

to‘lovning va yetkazib berishning asoslanmagan muddatlarini, shuningdek o‘xshash mahsulotni sotuvchilar tomonidan belgilangan shartlardan jiddiy farq qiluvchi alohida shartlarni joriy etish;

birja shartnomalarida ishtirokchilar sonini cheklaydigan alohida shartlarni ko‘rsatish;

tovarlarni savdoga qo‘yish jadvallarini birjaning rasmiy veb-saytiga joylashtirmaslik;

yuqori likvidli va (yoki) monopol mahsulotni jadvallarda nazarda tutilgan muddatlarda birjaga qo‘ymaslik yoki uni kam hajmda yoxud muvofiq bo‘lmagan hajmda qo‘yish;

birja savdolari davomida birjaning muayyan ishtirokchisi tomonidan boshqa ishtirokchilarning buyurtmalariga nisbatan narxi noodatiy tarzda katta farq qiluvchi buyurtmalar berish, keyinchalik mazkur buyurtmalarni savdolar tugaguniga qadar olib tashlash yoki tuzilgan bitimni jarima to‘lamasdan asossiz ravishda bekor qilish;

narxi qonunchilik bilan tartibga solinadigan mahsulotning boshlang‘ich narxini shakllantirishning belgilangan tartibiga rioya etmaslik;

birja shartnomasi bo‘yicha muayyan xaridor ishtirokida bekor qilingan bitimning bahosi ayni shu xaridor bilan mazkur birja shartnomasi bo‘yicha keyingi ikki savdoda amalga oshirilgan bitimning eng past bahosidan past bo‘lishiga olib keluvchi harakatlarni bajarish;

faqat birja savdolariga qo‘yish yo‘li bilan sotilishi lozim bo‘lgan yuqori likvidli va (yoki) monopol mahsulotlar hajmlarini birja savdolariga qo‘ymasdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar bo‘yicha sotish;

birja savdolarida realizatsiya qilinmagan yuqori likvidli va (yoki) monopol mahsulotlarning bir qismini takroran savdolarga qo‘ymaslik;

mahsulotni transportning muqobil turi bilan jo‘natish imkoni bo‘lgani holda, uni transportning muayyan turi bilan asossiz ravishda jo‘natishni nazarda tutuvchi shartnomalar bo‘yicha savdolarga qo‘yish;

birjada tuzilgan bitimlar va shartnomalarni jarima sanksiyalarisiz asossiz ravishda yoki muntazam asosda bekor qilish, bundan bir tarafning yengib bo‘lmas kuch holatlari munosabati bilan majburiyatlarini bajarish imkoniyati yo‘qligi isbotlangan hollar, ya’ni favqulodda va oldini olib bo‘lmaydigan (fors-major) holatlar mustasno;

tovarni yuklab jo‘natish navbatining izchilligiga rioya etmaslik;

birja shartnomalarida tovarlarning sifat ko‘rsatkichlari (turi, navi, markasi va boshqalar) to‘g‘risidagi yetarlicha axborotni ko‘rsatmaslik yoki ularning ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi chalg‘ituvchi axborotni kiritish;

savdolar tashkilotchilari tomonidan birja savdolarining ishtirokchilari uchun teng bo‘lmagan sharoitlar yaratish;

savdolar tashkilotchilari tomonidan birja savdolarining natijalarini asossiz ravishda bekor qilish;

sotuvchi va xaridor o‘rtasida ayni bir shaxsiy hisobvaraqda bitim tuzish;

tovarning narxi xususida chalg‘itish maqsadida bahosi raqobat muhitida tarkib topgan darajadan jiddiy farq qiladigan bir nechta bitimni bir kunda bir ishtirokchi tomonidan yoki bir ishtirokchining manfaati uchun tuzish.

Eng yaxshi takliflarning tanlovlarida, tenderlarda, auksionlarda va boshqa savdolarda raqobatni cheklaydigan yoki cheklashga olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlar, shu jumladan quyidagilar taqiqlanadi:

savdolarda ishtirok etish uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlardan hujjatlar qabul qilishni asossiz ravishda rad etish yoki savdolarda ishtirok etish uchun hujjatlarni taqdim etishga to‘sqinlik qilish;

savdolar ishtirokchilarini asossiz ravishda chetlashtirish yoki ularning sonini asossiz ravishda cheklash;

savdolar predmetiga texnologik va funksional jihatdan aloqador bo‘lmagan qo‘shimcha tovarlarni lotlar tarkibiga kiritish;

tovarning aniq ishlab chiqaruvchisini ko‘rsatish, bundan tovarlarning bir-biriga to‘g‘ri kelmasligi hollari va qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar mustasno;

boshqa ishtirokchi g‘olibga aylanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida savdolarda takliflar bilan ishtirok etish;

savdolar ishtirokchilariga asossiz talablar qo‘yish, shu jumladan ularning malakasiga nisbatan raqobatni cheklaydigan yoki cheklashga olib kelishi mumkin bo‘lgan talablar qo‘yish;

savdolar predmetining narxlarini takliflar kiritish yo‘li bilan, savdolar tugaguniga qadar ushbu takliflarni olib tashlagan holda oshirish yoki pasaytirish;

savdolarda ayni bir lotda faqat affillangan shaxslarning yoki o‘zaro manfaatdor shaxslarning ishtirok etishi;

savdolarning operatorlari va (yoki) buyurtmachilari va (yoki) tashkilotchilari va (yoki) komissiya a’zolari bilan o‘zaro manfaatdor bo‘lgan yoxud ular bilan affillangan shaxslarning savdolarda ishtirok etishi.

Savdolarni o‘tkazish chog‘ida raqobatga zid bo‘lgan manfaatlar to‘qnashuviga olib keladigan hollar, shu jumladan quyidagi hollar o‘zaro manfaatdorlik deb e’tirof etiladi:

savdolarning ikki va undan ortiq o‘zaro affillanmagan yoki boshqacha tarzda o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan ishtirokchilarining takliflari ayni bir qonuniy vakil tomonidan berilganda;

savdolar ishtirokchilarining bir-biridan bevosita yoki bilvosita subsidiya va boshqa moliyaviy yordam olish to‘g‘risidagi kelishuvi mavjud bo‘lganda yoxud shunday yordam olinganda;

ayni bir lotda ishtirok etayotgan savdolar ishtirokchilarining ta’sischilari o‘rtasida yoki buyurtmachining vakili yoki tashkilotchi yoxud operator o‘rtasida yoxud savdolar komissiyasining a’zosi o‘rtasida va mazkur savdolar ishtirokchisining vakili yoki muassisi o‘rtasida yaqin qarindoshlik aloqalari mavjud bo‘lganda;

shaxsda (savdolar ishtirokchisida, buyurtmachisida, tashkilotchisida, operatorida, komissiyasi a’zosida) takliflar to‘g‘risidagi axborotni olish yoki takliflarga va (yoki) boshqa shaxs bilan (savdolar ishtirokchisi, buyurtmachisi, tashkilotchisi, operatori, komissiya a’zosi bilan) o‘zaro munosabatlarga ega bo‘lgan uchinchi taraf orqali qarorlar qabul qilinishiga ta’sir o‘tkazish imkoniyati mavjud bo‘lganda.

Ushbu moddaning ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi qismlarida belgilangan raqobatni cheklashga qarshi talablarning buzilishi savdolar natijalari bo‘yicha qabul qilingan qarorlarni va tuzilgan shartnomalarni haqiqiy emas deb topish uchun asos bo‘ladi.

O‘zbekiston Respublikasining “RAQOBAT TO‘G‘RISIDA”gi Qonuni 29-modda